امروز حس خوبی ندارم. نکنه ببازم؟ اگه ببازم چی میشه؟ مربی؟ خانواده؟ هم‌باشگاهی؟ حریفم چه قد بلندی داره! چقدر سرویس‌هاش محکم هستش. چه اسپینی داره توپاش! چه باهوش بازی می‌کنه. جواب سرویس‌هاش رو چطوری بدم؟ چه سرو بدی زدم. همش دبل فالت. باز هم زدم توی تور. باز هم اوت. باید ببرم … اگه ببازم همه چیز تمام و تنیس و کنار میذارم …. و هزار باید، اما، شاید، نکنه، وای و ….
اگر در سطح حرفه‌ای و رقابتی تنیس بازی می‌کنید، شاید این جملات برای شما آشنا باشد و یا آن را در دیگر تنیس‌بازهای حرفه‌ای دیده و یا شنیده‌اید. قسمت بیشتر صحبت‌ها و حس‌های گفته شده مربوط به «ذهن» ورزشکاران است.
موفقیت ورزشکاران در هر رشته‌ای ناشی از عملکرد مطمئن تکنیک‌های آموخته شده آن‌ها است. بدون شک داشتن آمادگی، شرط اصلی کسب نتیجه در تمرین و مخصوصا مسابقات است. آمادگی تکنیکی و آمادگی جسمانی، به‌عنوان دو ضلع مهم از مثلث آمادگی در ورزش، همواره دغدغه اصلی مربیان و ورزشکاران بوده و تمامی امکانات جهت ارتقای این امور به‌کاربرده می‌شود تا بهترین بهره و نتیجه از آن گرفته شود. اما امروزه اهمیت ضلع سوم، یعنی آمادگی ذهنی بر همه مشخص شده و مورد توجه است. داشتن هدف، تعهد، اعتماد به نفس، تمرکز، مدیریت استرس و اضطراب، امری مهم در ورزش‌های رقابتی محسوب می‌شود. نقش عوامل ذهنی و روانی به‌صورت بدیهی به اثبات رسیده و کمتر مربی و ورزشکاری است که تأثیر عوامل ذهنی در یادگیری و مخصوصا اجرای آن در مسابقات را درک نکرده باشد. ثانیه‌ها، دقایق، روزها، ماه‌ها و سال‌ها زمان، هزینه، انرژی، فکر و … جهت کسب نتیجه مطلوب صرف می‌شود، اما فقط طی مدت زمان کوتاهی در میدان رقابت وقت است تا تمامی آن‌ها به بار نشیند. می‌توان گفت که در بین ۱۰ نفر اول المپیک و مسابقات جهانی از لحاظ فنی و آمادگی بدنی، تفاوت قابل‌ملاحظه‌ای وجود ندارد و امری که می‌تواند برتری ورزشکاران نسبت به هم را مشخص کند، ذهن آن‌ها است. امروزه، رقابت در میدان‌های ورزشی جهان بین دو جسم برتر نیست بلکه بین ۲ ذهن برتر و ۲ فکر برتر است.
با توجه به صحبت ها و مطالب گذشته، می‌توان نتیجه گرفت که وجود روان‌شناس ورزشی و مربی مهارت‌های ذهنی در کنار دیگر مربیان (مربیان فنی، آموزشی و تمرین‌دهندگان، مربیان بدنساز، مشاورین تغذیه ورزش، پزشکان ورزشی، فیزیوتراپیست‌های ورزشی، ماساژورها و …)، جهت تکمیل حلقه پشتیبانی ورزشکاران امری ضروری به نظر می‌رسد.
مارتین پری، روان‌شناس سابق راجر فدرر، قهرمان افسانه‌ای تنیس جهان و همچنین سلطان گلف جهان تایگر وودز، رمز موفقیت ورزشکاران حرفه‌ای در کنار تمرین‌ها را نقش استفاده از مهارت‌های ذهنی در افزایش اعتمادبه‌نفس، انگیزه، تعهد، تمرکز آنان می‌داند.
الکسیس کستوری، روان‌شناس ورزشی اسبق ایوان لندل، نفر اول اسبق تنیس جهان و همچنین اندی ماری نیز رمز موفقیت ورزشکاران حرفه‌ای را شخصیت، استفاده از مهارت‌های آرام‌سازی مسابقه‌ای و تمرکز آنان می‌داند.
روبرتو فورزونی، روان‌شناس ورزشی اندی ماری، راز موفقیت ذهنی در مسابقه‌ها را واکنش (به معنای چگونگی کنار آمدن با مشکلات و موقعیت‌های سخت) و روش‌های مرور ذهنی قبل از رویارویی با حریفان می‌داند.
همانطور که قبلاً گفته شد، آمادگی ذهنی در کنار آمادگی جسمانی (بدنسازی) و آمادگی تکنیکی و تاکتیکی جهت ارتقا و بهبود عملکرد در راستای کسب نتیجه مطلوب نیاز است. روان‌شناسی ورزش و عملکرد، ویژه ورزشکاران سطوح حرفه‌ای با توجه به اهمیت سلامت و آمادگی ذهنی، جهت انجام گیری هرچه بهتر تکنیک‌ها و تاکتیک‌ها در تمرین و بالاخص مسابقه‌ها می‌باشد. به علت ایجاد تنش و فشار ناشی از تمرین‌های آمادگی و مسابقه‌ها و نیز انتظارات محیطی (مسئولین، مربیان، خانواده، دوستان، مطبوعات و …) به‌ویژه در ورزشکاران نوجوانان و جوان سطوح حرفه‌ای، تمهیداتی نظیر: تشکیل پرونده آمادگی ذهنی ورزشکاران حرفه‌ای، ارزیابی و تحلیل روان‌شناختی تمرین و مسابقه‌ها، ملاحظات روان‌شناختی قبل، حین و پس از مسابقه‌ها، در قالب مشاوره و آموزش مهارت‌های ذهنی ورزشی (هدف چینی، افزایش اعتمادبه‌نفس، تمرکز و بازیافت تمرکز، کنترل افکار و هیجان، مدیریت اضطراب، راهبردهای تصمیم گیری و …)، در این حیطه ارائه می‌شود و پس از آن، ورزشکار می‌تواند مهارت‌های ذهنی فراگرفته شده را همانند مهارت‌های فنی خود با برنامه مشخص در طول روز های معین در هفته، تمرین نماید. اقدامات فوق توسط روان‌شناس ورزشی و با همکاری کادر مربیگری و آمادگی و نیز خانواده ورزشکاران، به‌صورت جلسه‌های مشاوره انفرادی و گروهی انجام می‌شود.
روان‌شناسی ورزش و خانواده ورزشکاران
یکی از مهم‌ترین عوامل ذهنی مؤثر بر عملکرد ورزشکاران در سطح رقابتی، حمایت‌های اجتماعی از آن‌ها می‌باشد. خانواده، به‌عنوان اولین هسته حمایتی در کنار ورزشکاران می‌تواند هم به‌طور مثبت و هم منفی اثرگذار باشد. ازآنجاکه هزینه‌های زیادی توسط خانواده تقبل می‌شود و در این خصوص زمان زیادی نیز صرف می‌گردد، بنابراین کسب نتیجه در اولویت آن‌ها قرار می‌گیرد (که حق طبیعی آن‌ها است). در بیشتر مواقع این نتیجه‌گرایی خانواده، به‌عنوان عامل مضاعف در کنار دیگر عوامل تنش‌زا می‌تواند موجب افت عملکرد ورزشکار شود، بنابراین آنچه در تمرین انجام‌گرفته، در مسابقه به‌خوبی به نمایش گذاشته نمی‌شود. این امر در میان خانواده ورزشکارانی که خود نیز در رشته مذکور در سطوح مختلف (حرفه‌ای و غیرحرفه‌ای) فعال هستند، بیشتر به چشم می‌خورد. نکته به اینجا ختم نمی‌شود، بلکه اطلاعات کافی خانواده در این زمینه، می‌تواند حتی موجب اختلاف میان خانواده و مربی شود.